ALGEMENE INFORMATIE KERK:
Naam kerk: Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekt-Ontvangen
(Elandstraatkerk)
Adres: Elandstraat 194
Bouwjaar: 1891-1892
Architect: Nicolaas Molenaar
Beheer/gebruik: RK Ignatiusparochie (thans Den Haag Noord) Sterre der zee.
ALGEMENE INFORMATIE ORGEL(s):
Hoofd orgel: Gebr. Franssen - 1906 - 43/III/P (ook bespeelbaar v.a. een vrijstaande (MIDI) speeltafel voor in de kerk)
Titulair organist: Ed van Aken
Concert organist (Stichting Orgel Elandstraatkerk): Bert den Hertog
In de Elandstraatkerk (Onze-Lieve-Vrouw-Onbevlekt-Ontvangen) is de Stichting Orgel Elandstraatkerk (SOEK) actief bij de organisatie van orgelconcerten.. Deze stichting is participant in het samenwerkingsverband van het Haags Orgel Kontakt (HOK).
GESCHIEDENIS
In het uitbreidingsplan ‘Veenpolder' werden rond 1865 de eerste woningen gebouwd. Deze uitbreiding was noodzakelijk omdat het aantal inwoners van Den Haag fors gestegen was. Voor de RK-gelovigen betekende dat de Teresia van Avila kerk (de ‘moederkerk’ in dit gedeelte van de stad) te klein werd.
In 1878 werd door de bisschop van Haarlem de Ignatiusparochie opgericht en ontstonden de plannen voor een kerk voor deze parochie die de naam ‘Onze Lieve Vrouw Onbevlekt Ontvangen' zou krijgen, in het begin ‘Het Veentje’ genoemd naar het gebied waarin de kerk stond. Maar tegenwoordig veelal ‘Elandkerk’ of ‘Elandstraatkerk’ naar de straat waarin de kerk staat.
Architect Nicolaas Molenaar en aannemer B. Krijnen, beiden lid van de ze parochie, kregen de opdracht voor de bouw. Op 8 juni 1891werd de eerste steen gelegd. Op 1 december 1892 kon de kerk worden ingewijd.
Heden maakt de parochie deel uit van de (fusie)parochie ‘Maria Sterre der zee’
De noordwestgevel met die twee torens was lange tijd niet van enige afstand te aanschouwen omdat tegenover de kerk de straatwand van de Elandstraat gewoon door liep. Omstreeks de 90er jaren is daar een pleintje (het Elandplein) gerealiseerd, waardoor de kerk de allure kreeg die deze verdiende.
Bijna ramp na februaristorm in 2022
Tijdens een februaristorm ontdekte men dat een van de torenspitsen bewoog en mogelijk instabiel was. Ook was er en gedeelte van de gevelbekroning van de voorgevel los gekomen en naar beneden gevallen op een geparkeerde auto. Gelukkig werd er niemand gewond. Er werden direct maatregelen genomen ter beveiliging. Zo kwam er een hekwerk rond de voorgevel. De aanvankelijke ontruiming van de enkele woningen direct naast de kerk kon in een later stadium worden opgeheven.
Nader onderzoek aan de torens wees uit dat er waarschijnlijk iets mis is met de verankering van de kapconstructie van de linker torenspits. Het herstellen zal enige tijd in beslag nemen. Tot zolang blijft het hekwerk staan. Wel is de kerk inmiddels toegankelijk doordat men een afdekking bij de ingang heeft aangebracht.
De storm Eunice zorgde in Nederland (en heel Europa) voor veel schade. In de westelijke provincies werd ‘code rood’ afgekondigd. Er werd winkracht 10 en zelfs 11 gemeten. Vijf personen verloren het leven als gevolg van de storm. Openbaar vervoer kwam stil te liggen. Gebieden liepen onder water, bomen werden ontworteld en daken woeien van gebouwen. De schade werd geschat op ½ miljard.
INTERIEUR
De kerk heeft een plattegrond waarop goed is te zien dat inspiratie is gezocht bij die van middeleeuwse Franse kathedralen. De kruisvorm diende als basis voor de plattegrond met langs het langhuis (schik) overkluisde gekoppelde kapellen die voorzien zijn van een verdieping. De kerk is 60 m lang, 40 m breed en 35 m hoog.
Koor, schip en dwarsschip hebben gemetselde luchtbogen. Schip en transept worden omgeven door galerijen.
De zevenzijdig gesloten apsis heeft rijzige lancetvensters. De 'oostpartij' van de kerk, gevormd door de kruisingstravee met koor en transept, heeft klaverbladvormig plattegrond, zo dat zowel het koor als de dwarsschip-armen veelhoekig gesloten zijn. De gehele kerk word overkluisd door gemetselde kruisribgewelven.
Opvallend is dat de zijbeuken meerdere verdiepingen telt. Waardoor een grote ruimte over de gehele breedte van de zijbeuken toegankelijk is. Tussen de beide torens is er zelfs sprake van drie etages (beganegrond, 1e en 2e verdieping) waarbij op de bovenste galerij het orgel staat opgesteld (11 m boven de kerkvloer) Alle galerijen zijn te bereiken via ruime trappenhuizen.
De kerk heeft een rijk en kleurrijk beschilderd interieur waarvan het inventaris geheel bewaard is gebleven. De gebroeders Nicolas uit Roermond vervaardigde tussen 1892 en 1902 de 66 gebrandschilderde ramen.
RESTAURATIE
In 1974 werd de kerk op de monumentenlijst geplaatst. Tot 1982 werd incidenteel alleen het hoognodige onderhoud gepleegd, met gedeeltelijk rijkssubsidie.
In 1981 tot 1983 vond, i.v.m. de slechte toestand van de daken, noodherstel plaats. Het rijk gaf hierop alsnog subsidie. In de jaren 1984 tot 1986 zijn volledige restauratieplannen ontwikkeld in samenwerking met de Rijksdienst voor Monumentenzorg, de gemeente Den Haag en het bisdom Rotterdam.
De restauratie, ook het gebrandschilderde glas betrof werd enige jaren terug afgerond met een fraai resultaat.
HET FRANSSEN-ORGEL IN DE ELANDSTRAATKERK
GESCHIEDENIS
Het eerste orgel in de Elanstraatkerk kwam uit de hulpkerk in de Da Costastraat (de 'voorloper' van de huidige kerk in de Elandstraat) en werd in 1892, bij het in gebruik nemen van de kerk in de Elandstraat meegenomen. Echter niet met de bedoeling dat dit orgel definitief zou blijven.
Het huidige orgel in de kerk werd vervaardigd door de gebr. Franssen uit Roermond en in 1906 door hen geplaatst op ca 10 m hoog op de 2e galerij aan de westzijde.
Het orgel heeft een elektro-pneumatische tractuur (d.w.z. dat de toets- en registeroverbrenging via een combinatie van elektrische en pneumatische bediening verloopt). Mede hierdoor zijn meerdere registratie en koppelingen mogelijk). Met zijn 43 stemmen, verdeeld over 3 manualen en pedaal, is het een van de grootste orgels van de fa Franssen. Een groot aantal werktuigelijke registers en een elektronische registratiecomputer (setzer) geven veel variatiemogelijkheden in de registratie en klankkleur.
Het orgel heeft een symfonisch karakter waarin duidelijke Duitse en Franse, en zelfs Engelse, invloeden zijn te ontdekken.
In 1934 wordt het orgel naar de voorzijde van de tribune verplaatst en worden de ventiel-membranen vernieuwd. Waarschijnlijk waren daarvoor al de klavieren II en III al omgewisseld.
In 1948/49 volgt een restauratie door de Fa. Jos Vermeulen. De tractuur wordt geëlektrificeerd, de speeltafel vervangen. Het Pedaal wordt uitgebreid met een akoestische Resultantbas 32' ook worden de Trompet harmonique en Clarinet van het Reciet vervangen door een Echo-Trompet resp. Mixtuur 3 sterk en vindt een algehele her-intonatie plaats.
De originele, in de loop van de tijd, buiten gebruik gestelde magazijnbalgen met bijbehorende schepbalgen zijn in de torenruimte blijven staan.
VERVAL EN OPLEVING
In de loop der jaren raakt het orgel in verval, maar in 1973 wordt het instrument weer bespeelbaar gemaakt door de Fa. Jos Vermeulen. In 1986 wordt het orgel door F. de Vries uit Herwijnen gerepareerd met hulp van enkele vrijwilligers uit de parochie.
Mede door de veranderde kerkelijke praktijk, waarbij de zangkoren beneden een plaats krijgen, wordt het orgel nog maar weinig gebruikt en raakt het al snel weer in een slechte staat, mede als gevolg van vallend stucwerk uit de gewelven (het orgel staat in open opstelling en heeft dus geen afsluitende kas).
Na jarenlang niet te zijn gebruikt wordt het instrument door Adema's kerkorgelbouw weer bespeelbaar gemaakt. Hiertoe vinden reparaties plaats aan tractuur en pijpwerk, met name de tongwerken. Verder worden de laden schoongemaakt en wordt de windvoorziening aangepast.
De classificering als rijksmonument opent de weg naar een volledige restauratie, waarbij de dispositie weer wordt hersteld naar de situatie van 1906. Ook de vrijstaande speeltafel wordt weer vlak voor het orgel geplaatst. (dit geeft aanvankelijk nogal wat ‘geluidsoverlast' voor de organist, maar met het plaatsen van een -transparant- scherm kan dit aanzienlijk worden gereduceerd)
Op 15 mei 2011 kon het orgel opnieuw in gebruik worden genomen en is het weer in zijn oude luister hersteld.
Doordat het orgel tevens bespeeld kan worden via een los staande MIDI-speeltafel, die voor in de kerk bij het altaar is geplaatst, kan het optimaal worden gebruikt. Ook heeft de organist een realistischer beeld over de klank in de kerkruimte, dan boven bij het orgel waar het orgel erg luid klinkt, mede doordat het zo hoog, vlak onder het gewelf staat. Ook de zichtbaarheid vanuit de kerk is beperkt. Dat geldt echter niet voor de klank. Die overweldigend kan zijn.
Titulair organist Ed van Aken heeft na de restauratie van 2011 een lijvige uitgave gepubliceerd over het werk van de orgelbouwers Gebr. Franssen met als titel: ‘Limburgse orgelcultuur in de Hofstad' (zie afb. 17)
CONCERTEN
De Stichting Orgel Elandstraatkerk (SOEK) organiseert sinds enige jaren jaarlijks orgelconcerten in de Elandstraatkerk, waarbij organisten van naam en faam in binnen- en buitenland worden uitgenodigd.
De Stichting Orgel Elandstraatkerk maakt sinds 2017 deel uit van het samenwerkingsverband van het Haags Orgel Kontakt (HOK).
ORGANISTEN
Titulair organist van de Elandstraatkerk is Ed van Aken.
Voor de orgelconcerten in de Elandstraat in als concertorganist benoemd: Bert den Hertog (tevens cantor/organist van de Oude Kerk te Scheveningen)
MEER INFORMATIE:
bronnen:
Dit boek is tijdens concerten als regel verkrijgbaar maar ook bij de auteur Ed van Aken.
(ISBN 9789491168246 Aantal pagina's: 120, prijs € 24,95)
HB/juli 2022
De Stichting Haags Orgel Kontakt (HOK) is een samenwerkingsverband van zes participerende cultuuraanbieders in de Haagse binnenstad.
Klik HIER voor de volledige omschrijving
Het Haags Orgel Kontakt onderschrijft de Governance Code Cultuur (GCC) en de Code Culturele Diversiteit (CCD)
Het Haags Orgel Kontakt wil zich ook houden aan de regelgeving m.b.t. de Algemene Verordening Persoonsgegevens.
In onderstaande LINKS meer info over:
De concerten en andere activiteiten van het HOK zijn alleen mogelijk door financiële bijdragen van subsidiegevers en de structurele subsidie die het samenwerkingsverband van het HOK ontvangt van de Gemeente Den Haag.
