ALGEMENE INFORMATIE KERK
Adres: Westeinde 12a (Spaanse Hof)
Bouwjaar: 1839-1841
Architect: Tieleman Franciscus Suys
Beheer/gebruik: RK parochie ‘Sterre der Zee’ (nu in gebruik bij Poolse RK parochie)
ALEGEMENE INFORMATIE ORGEL
Hoofdorgel: F.B. Loret (- Vermeersch), Mechelen (B), 1851 – 39/III/P
Koororgel: NVT
Titulair organist: NB (beheer: Ed van Aken)
Organisatie concerten: NB
De H. Teresia van Avila maakt geen deel uit van het samenwerkingsverband van het HOK.
GESCHIEDENIS KERK
De geschiedenis van de kerk begint eigenlijk bij de ‘Vrede van Münster’ in 1648, het verdrag tussen Spanje en de ‘Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden’ waarbij een einde kwam aan de 80-jarige oorlog en de Republiek als soevereine staat erkent werd.
Door die soevereiniteit kwam er ook een ambassadeur van Spanje in de Nederlanden, die zich in Den Haag vestigde in een pand in het Westeinde.
Zijn opvolger kocht het zogenaamde ‘Huis van Assendelft’ dat zich tegenover de oorspronkelijke woning van de ambassadeur aan het Westeinde bevond. Dit pand werd al snel ‘Spaanse Hof’ genoemd. De naam die nog steeds wordt gebruikt.
Als gelovig Katholiek liet de Spaanse ambassadeur een kapel bij zijn huis bouwen boven het reeds aanwezige koetshuis. Het was in die tijd (na de Reformatie) in Holland niet toegestaan zichtbare RK-godshuizen te bouwen, maar omdat de kapel vanaf de straat niet zichtbaar was, werd deze gedoogd. Het huis en de kapel waren alleen toegankelijk via een grote poort in het Westeinde. Deze poort bestaat nog steeds. De kerk staat dus geheel achter de bebouwing van het Westeinde en heeft een klein voorplein achter het poortgebouw, waarin ook de toegang van het feitelijke ‘Spaanse Hof’ is gevestigd.
In 1839-1841 werd op de plaats van koetshuis en kapel een nieuwe kerk gebouwd met als bouwmeester Tieleman Fr. Suys, hofarchitect van de Belgische koning.
Deze (Jezuïeten)kerk werd vernoemd naar de Spaanse kloosterhervormer zuster Teresia van Avila (1515-582) die in 1622 heilig werd verklaard. Haar ouders waren oorspronkelijk van Joodse afkomst en ooit gedwongen tot het Christelijk geloof bekeerd. Haar geschriften hebben veel betekend voor het mysticisme in de oude Katholieke kerk. maar zij wordt ook gezien als de uitvindster van gefrituurde aardappelen (patat friet)
DE KERK
Het was (en is) een drie-beukige hallenkerk in Neoclassicistische stijl, voorzien van Ionische zuilen en gestucte houten gewelven. Ook de Neoclassicistische westgevel met Neorenaissance kenmerken (hoofdingang van de kerk) is van stucwerk voorzien met halve Ionische zuilen waarboven een Fronton die een bescheiden vierkante klokkentoren draagt.
Deze stijl werd later veel toegepast door architecten en ingenieurs van Rijkswaterstaat en werd daarom ‘Waterstaatskerk’ genoemd* In tegenstelling tot de meeste Waterstaatskerken is deze kerk echter uit eigen middelen bekostigd.(!)
* De ‘Waterstaatskerken’ werden onder toezicht en vaak ook naar ontwerp van ingenieurs van Rijkswaterstaat gebouwd. Veelal met financiële steun van de landelijke overheid.
De kerk heeft een, over gehele bouwmassa doorlopend, zadeldak met ter plaatse van de pastorie afgeschuind dakvlak. De pastorie is in de bouwmassa opgenomen en ligt achter het koor van de kerk. De zijgevels zijn voorzien van hoog geplaatste rondboogvensters met een eenvoudige roedeverdeling.
INTERIEUR KERK
Het interieur van de kerk is vrijwel ongewijzigd en heeft meerdere neo-barokke en neoclassicistische kenmerken. Het meubilair zoals altaar, communiebank, biechtstoelen en preekstoel zijn rijk voorzien van fraai houtsnijwerk, overwegend vervaardigd door Leuvense beeldsnijder Charles Geerts, die ook het snijwerk aan de orgelkas vervaardigde.
De gebrandschilderde vensters zijn later (in 1916) aangebracht. Ook de huidige polychromie van het kerkinterieur is van later datum en kwam gereed in 1992.
De kerk is een rijksmonument en staat in de 'Top 100 van de Rijksdienst voor de Monumentenzorg' uit 1990.(Licentie CC-0 (1.0))
HET HOOFDORGEL
Aanvankelijk werd het oude orgel uit de Spaanse kapel in de nieuwe kerk geplaatst. Wie de bouwer van dit orgel was is niet bekend. Toen de noodzaak van een nieuw orgel liet zich kennen werden er in 1849 plannen ontwikkeld voor een nieuw orgel. Adviseur werd de priester-organist Nicoaus Adrianus Jansen, die omstreeks deze periode aan de Theresia-parochie was verbonden.
De opdracht ging naar de orgelbouwer Francois-Bernard Loret uit Mechelen. De vriendschap tussen Jansen en Loret heeft er waarschijnlijk voor gezorgd dat Loret de opdracht kreeg. (Jansen werd ook de eerste organist van het nieuwe orgel)
Het orgel was gereed in 1850/’51 en werd geplaatst op een brede orgelgalerij. Het was een sleeplade-orgel met mechanische tractuur. De losstaande speeltafel stond voor het orgel met zicht op het altaar.
Het orgel had oorspronkelijk 34 stemmen verdeeld over 3 klavieren en pedaal. (naar de gewoonte van Loret is er geen zwelwerk)
Er is in de loop der tijd door verschillende orgelbouwers aan het orgel gewerkt waarbij diverse veranderingen tot stand kwamen.
Zo werd in 1883 door Maarschalkerweerd de speeltafel ca 3 meter naar voren geplaatst. In 1899 wordt het pijpwerk een halve toon naar beneden opgeschoven. In 1924 wordt door orgelbouwer Van den Bijlaardt de mechanische sleeplade vervangen door een pneumatische kegellade en krijgt het orgel dus pneumatische tractuur, inclusief een bijpassende pneumatische speeltafel. (opvallend detail is dat de 3 ‘registerknoppen’ rechts naast de klavieren, niet dienen voor de bediening van registers –daarvoor zijn er registerwippers boven de klavieren- maar om (tevens) de crescendopedalen te bedienen. Het pijpwerk wordt echter grotendeels herplaatst.
In 1963 wordt, door de Fa. Jos Vermeulen die speeltafel zo gedraaid dat de organist zicht heeft op het orgel (en een event zangkoor voor het orgel) Ook plaatst hij een nieuwe windvoorziening.(balgen en kanalen)
Intussen heeft het orgel 39 registers plus de nodige koppelingen. Het orgel heeft een evenredig zwevende stemming de klavieromvang is voor de manualen: C-g3 en voor het pedaal: C-d1De dispositie is als volgt:
Het orgel heeft een zeer fraai front met 4 (holle) velden waartussen 3 halfronde torens, die allen een bekroning hebben van houten beelden. De labia zijn verguld. Het labia-verloop is golvend. Het donkerbruine (eiken) front is rijk versierd met houtsnijwerk van Charles Geerts uit Leuven en is een lust voor het oog.
Momenteel verkeert het orgel in slechte staat en is onbespeelbaar (zie afb.11). Plannen om te komen tot een volledige restauratie zijn in een vergevorderd stadium. Er zijn al financiële toezeggingen van de overheid en fondswerving voor het resterende deel is in volle gang. Ed van Aken, organist van de Elandstraatkerk en onofficieel beheerder van het orgel, houdt zich daar intensief mee bezig.
CONCERTEN
Vanwege de slechte staat waarin het orgel verkeerd is het (nog) niet beschikbaar voor orgelconcerten.
MEER INFORMATIE
HB/juli 2022
De Stichting Haags Orgel Kontakt (HOK) is een samenwerkingsverband van zes participerende cultuuraanbieders in de Haagse binnenstad.
Klik HIER voor de volledige omschrijving
Het Haags Orgel Kontakt onderschrijft de Governance Code Cultuur (GCC) en de Code Culturele Diversiteit (CCD)
Het Haags Orgel Kontakt wil zich ook houden aan de regelgeving m.b.t. de Algemene Verordening Persoonsgegevens.
In onderstaande LINKS meer info over:
De concerten en andere activiteiten van het HOK zijn alleen mogelijk door financiële bijdragen van subsidiegevers en de structurele subsidie die het samenwerkingsverband van het HOK ontvangt van de Gemeente Den Haag.
