ALGEMENE INFORMATIE KERK:
Naam kerk: Noorderkerk
Adres: Schuytstraat 9-11, 2517 XB Den Haag
Bouwjaar: 1906
Architect: J.C. Wentink (Utrecht)
Beheer/gebruik: Gereformeerde Kerk Den Haag (oost) (PKN)
het gebouw staat sinds 1985 op de gemeentelijke monumentenlijst.
ALGEMENE INFORMATIE ORGEL:
Hoofdorgel: Fa. J. Proper - 1907 - (29/II/P)
Koor orgel: NVT
Titulair organist: Ronald Mulder
Organisatie concerten: concertcommissie
Er is geen participatie binnen het HOK. Deze kerk is opgenomen in de lijst i.v.m. de cultuurwaarde van het orgel.
GESCHIEDENIS
De Haagse wijk Duinoord, waarin de Schuytstraat ligt was oorspronkelijk een heuvelachtig zandlandschap tussen het centrum van Den Haag en de duinen.
Eind 19e eeuw ontstonden de eerste plannen voor de stadsuitbreiding in dat gebied. Om de ergste duinheuvels ietwat te slechten werd veel zand afgegraven dat gebruikt kon worden door de wegenaanleg in andere delen van de stad.
‘Wonen op zand’ was voor velen een sterke wens, vooral voor de ‘Indiëgangers’ die waren terug gekomen uit ‘de Oost’. Veel van deze oud-kolonialen kwamen dan ook in deze wijk wonen. De financiële situatie van deze nieuwe bewoners was als regel niet slecht waardoor fraaie huizen konden worden gebouwd, zoals langs de Groot Hetoginnelaan en het Sweelinckplein. Het stratenplan in de wijk kent vele gebogen straten
Maar ook het aantal Gereformeerden in dit stadsdeel nam toe. Het werd daarom wenselijk geacht juist in die wijken nieuwe kerken te bouwen. Ook al omdat de reeds bestaande kerken het toenemende aantal kerkgangers niet meer konden bergen.
In de Schuytstraat kon een bouwperceel worden aangekocht, dat geheel gebruikt werd voor en de forse kerk die werd gebouwd. De kerk werd ‘Noorderkerk’ genoemd en kon in 1906 in gebruik worden genomen.
KERK:
Het kerkgebouw werd ontworpen door de Utrechtse architect J.C. Wentink. Het gebouw is geheel opgenomen in de belendede bebouwing. Ook de rooilijn kwam overeen met de naastgelegen percelen waardoor de kerk bijna niet opvalt ondanks de toch forse afmetingen. Dit komt mede doordat de Schuytstraat waarin de kerk staat, niet zo breed is.
De kerk is gebouwd op een bijna vierkant perceel en heeft een grondplan in de vorm van een T met twee torens in de vakken naast de poot van de T, die grenst aan de rooilijn. Die staatgevel bestaat uit drie delen: het middengedeelte (de eindgevel van de ‘poot’ van de T) met aan weerszijden de twee torens. Waarvan de linker toren korter is dan de rechter toren. Zowel het middengedeelte als de beide torens zijn voorzien van terugspringende dubbele toegangsdeuren. Boven de torendeuren zijn neo-romaanse rondboogvensters aangebracht, die we ook aantreffen links en rechts naast de terugspringende entree met dubbele deuren in het middengedeelte. Boven deze monumentale entreepartij, die is voorzien van natuursteenkolommen, is een roosvenster aanwezig met daarboven een smalle strook stucwerk, met de tekst: ‘HOORT HET WOORD DES HEEREN’. Daarboven een witte driehoek met een stralende vijfpuntige ster.
De achtergevel is voorzien van rondboogvensters. De zijgevels hebben geen vensters i.v.m. de belendende percelen.
De kerk is gedekt door een zadeldak. De beide torens hebben een tentdak, waarvan die van de rechter toren een kwart slag is gedraaid, zodanig dat de gevenvlakken eindigen in een punt. De rechter toren heeft boven het rondboogvenster tevens aan alle zijden een rond venster met daarboven aan de vier zijden gevelopeningen met horizontale schoepen die als galmgaten dienen. De linker toren heeft boven het rondboogvenster twee gevelopeningen die door een zuiltje worden gedeeld. De gevels zijn uitgevoerd in donkerbruin metselwerk met een hoge natuurstenen plint.
Noorderkerk interieur
Het interieur is vrij sober. De ruimte wordt niet verstoord door dragende kolommen. De plattegrond is gebaseerd op een rechthoek die evenwijdig aan de straat ligt. Tussen de torens, die in de kerk doorlopen en waarin zich de trappenhuizen naar de (oorspronkelijk 2) galerijen bevinden, is een soort ‘zijbeuk’ ontstaan waarin zich ook de hoofdingang en het grote roosvenster bevinden. Deze vorm is ook terug te zien in het rondgeboden houten gewelf van de kerk. De lange wand tegenover de entree van de kerk is voorzien van hoge rondboogvensters.
Het liturgisch centrum is gesitueerd aan de rechterzijde van de kerk. Oorspronkelijk was de preekstoel met dooptuin in het midden van deze wand geplaatst. Met daarboven ruimte voor het orgel in een ondiepe nis, voorzien van een gebogen orgeltribune. (zie afb. 5)
De kerk is ontworpen voor een groot aantal kerkbezoekers (1050). Vandaar dat aan twee zijden (t.p.v. de straatgevel en de rechtergevel) ruime galerijen waren aangebracht toegankelijk via de trappenhuizen in de torens die ook een ingang aan de straatkant hadden.
De Noorderkerk onderging in de loop van jaren enkele verbouwingen en aanpassingen (in 1956, 1968, 1989 en 1995) mede noodzakelijk doordat het bezoekersaantal terug liep als gevolg van de ‘ontkerkelijking’.
De galerij in de ‘zijbeuk’ bij de hoofdingang is verwijderd. Alleen de galerij tegenover het liturgisch centrum is gehandhaafd. De preekstoel is verhuist van onder het orgel naar de linkerkant op het liturgisch centrum. (zie afb. 6, 7)
In de plaats van de drie panelen onder het orgel, is een fraai drieluik aangebracht met een voorstelling van de drie dieren uit de het Bijbelboek Openbaringen, vervaardigd door de kunstenaar Roeland Koning.
ORGEL:
Het orgel in de Noorderkerk is gebouwd door de Fa. J. Proper* te Kampen en werd in 1907 in de kerk geplaatst. Het is het grootste orgel van deze orgelbouwer en heeft 29 stemmen (registers) over twee klavieren en pedaal. Het orgel is gebouwd middels het kegellade-systeem (waarbij i.p.v. ventielen, kleine kegeltjes de orgelwind bij de orgelpijpen toelaten of afsluiten) en een pneumatische toets en registertractuur (waarbij het ‘regeerwerk’ van toetsen en register(wippers) via pneumatische werking (dus via luchtdruk) wordt bedient**.
Bij de oplevering vond de bespeling aan de zijkant plaats. Tegenwoordig staat de speeltafel aan de voorzijde van de orgelkas achter een loos rugwerk (dat dus geen sprekende pijpen bezit) Het orgel heeft een fraai neobarok front met een forse middentoren, twee halfronde zijtorens en gedeelde tussenvelden.
Jan Proper
*(De orgelmaker Jan Proper (Heerde, 10 dec.1853 – 1922) leerde het vak kennen van zijn oom Zwier van Dijk (1821-1894).en werkte vanaf 1880 als medewerker en later als compagnon in diens orgelmakerij. Vanaf 1886 bouwde Jan Proper al orgels onder zijn eigen naam. Na het overlijden van Zwier van Dijk in 1894 zette hij diens bedrijf voort. Ook solliciteerde hij met succes naar diens positie als organist van de Bovenkerk te kampen.
Aanvankelijk werden door Proper, in de oude ambachtelijke traditie, alleen sleeplade-orgels gemaakt met mechanische tractuur. Vanaf 1900 maakte hij echter ook kegellade-orgels voorzien van een pneumatische tractuur. Ook begon hij steeds vaker gebruik te maken van orgelmaterialen die hij van toeleveringsbedrijven betrok (b.v. uit Duitsland)
Hij heeft tussen 1880 en 1922 aan ca. 100 orgels gewerkt, waarvan de restauratie en ombouw van bestaande (soms historische) orgels vaak nogal rigoureus werden aangepakt en veel oud materiaal onherstelbaar werd gewijzigd of gewoon verdween. (Iets dat overigens in die tijd vaker voorkwam)
In het begin maakte hij vaak gebruik van een soort ‘standaard orgelfront’ (dat van Krimpen aan de IJssel) en gelijke constructieopbouw. Ook de dispositie en klankopbouw kwamen opvallend vaak overeen.)
**(volgens de oud-organist van de Noorderkerk is het orgel oorspronkelijk als mechanisch instrument gebouwd voor een kerk in Kampen, maar weer terug genomen door Proper die het daarna voorzag van pneumatische tractuur en plaatste in de Noorderkerk.. (bron: A. de Kort)
ORGANIST:
In de Noorderkerk zijn (volgens de website van de Noorderkerk) drie organisten actief: Jan Korenhof, Jaap Mol en Ronald Mulder.
CONCERTEN:
In de Noorderkerk vinden regelmatig concerten plaats (ook door ‘derden’). Mede doordat de akoestiek voor diverse muziekuitvoeringen geschikt wordt bevonden. Ook het orgel wordt met enige regelmaat concertant bespeeld.
MEER INFORMATIE:
HB/juli 2022
De Stichting Haags Orgel Kontakt (HOK) is een samenwerkingsverband van zes participerende cultuuraanbieders in de Haagse binnenstad.
Klik HIER voor de volledige omschrijving
Het Haags Orgel Kontakt onderschrijft de Governance Code Cultuur (GCC) en de Code Culturele Diversiteit (CCD)
Het Haags Orgel Kontakt wil zich ook houden aan de regelgeving m.b.t. de Algemene Verordening Persoonsgegevens.
In onderstaande LINKS meer info over:
De concerten en andere activiteiten van het HOK zijn alleen mogelijk door financiële bijdragen van subsidiegevers en de structurele subsidie die het samenwerkingsverband van het HOK ontvangt van de Gemeente Den Haag.
